Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng chú trọng đến phát triển bền vững, các tiêu chuẩn xanh, ESG (môi trường, xã hội, quản trị) và các cam kết khí hậu đang trở thành yếu tố bắt buộc trong thương mại và đầu tư quốc tế. Đặc biệt tại các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản, các quy định về giảm phát thải, dấu chân carbon và trách nhiệm chuỗi cung ứng đang siết chặt, tạo ra một “cuộc chơi” hoàn toàn mới cho doanh nghiệp Việt Nam.
Việc tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu không còn đơn thuần là bài toán về chất lượng hay giá cả, mà còn là bài toán về sự tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị minh bạch. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết các yêu cầu mới từ các thị trường lớn, tác động đối với doanh nghiệp Việt và giải pháp để tham gia hiệu quả vào cuộc chơi này.
Các quy định mới từ thị trường quốc tế tác động trực tiếp đến doanh nghiệp Việt
Tại châu Âu, nhiều quy định khắt khe đã và đang có hiệu lực, yêu cầu doanh nghiệp không chỉ đáp ứng chất lượng sản phẩm mà còn phải đáp ứng các tiêu chí phát thải, minh bạch chuỗi cung ứng và đảm bảo yếu tố phát triển bền vững:
- Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM): Đây là cơ chế đánh thuế carbon đối với các mặt hàng có cường độ phát thải cao như thép, xi măng, nhôm, phân bón… khi xuất khẩu vào châu Âu. Doanh nghiệp Việt muốn giữ được thị phần tại EU cần tính toán kỹ lưỡng lượng phát thải và đầu tư cải tiến công nghệ.
- Quy định chống mất rừng (EUDR): Cấm nhập khẩu 7 nhóm mặt hàng bao gồm cà phê, ca cao, đậu nành, dầu cọ, gỗ, cao su và thịt bò nếu các sản phẩm này có liên quan đến hoạt động phá rừng hoặc không đáp ứng yếu tố pháp lý rõ ràng. Điều này gây ảnh hưởng trực tiếp tới doanh nghiệp trong ngành nông lâm nghiệp.
- Đạo luật thẩm định chuỗi cung ứng và chỉ thị báo cáo phát triển bền vững: Doanh nghiệp EU khi làm việc với các nhà cung cấp nước ngoài sẽ yêu cầu họ tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường – xã hội tương tự, thông qua hợp đồng hợp tác và chuỗi cung ứng.
Tại Mỹ, mặc dù chính sách xanh áp dụng chậm hơn, vẫn có các cam kết mạnh mẽ về thúc đẩy năng lượng tái tạo, mua sắm công xanh và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch. Nhật Bản và Hàn Quốc cũng không kém cạnh khi liên tục cập nhật các quy định pháp lý hướng tới trung hòa carbon và tăng tỷ trọng hàng hóa xanh trong tiêu dùng công.
Những ngành bị ảnh hưởng mạnh mẽ nhất
Không chỉ riêng các ngành công nghiệp nặng, danh sách các ngành phải tuân thủ các tiêu chuẩn ESG ngày càng mở rộng. Những lĩnh vực như:
- Nông nghiệp, lâm nghiệp, sử dụng đất
- Vận tải biển, hàng không, logistics
- Sản xuất thực phẩm, vật liệu xây dựng, cao su, gỗ
… đều đã được đưa vào diện kiểm soát. Điều này tạo ra một áp lực không nhỏ cho các doanh nghiệp Việt vốn có thói quen vận hành theo hướng truyền thống, chưa chú trọng tới phát thải hay chứng chỉ xanh.
Đơn cử như hàng không, lĩnh vực được cho là khó giảm phát thải, nay cũng bị EU đưa vào nhóm trọng điểm. Một số hãng bay đã thông báo tăng giá vé từ năm 2025 để bổ sung chi phí carbon. Điều này kéo theo hệ lụy chi phí logistics, vận chuyển hàng hóa gia tăng và ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi giá trị của doanh nghiệp xuất khẩu.
Doanh nghiệp Việt đang chịu áp lực như thế nào?
Áp lực đối với doanh nghiệp Việt không chỉ đến từ quy định pháp lý mà còn đến từ yêu cầu ngày càng cao của các nhà mua hàng quốc tế. Họ đòi hỏi doanh nghiệp phải có:
- Báo cáo ESG định kỳ
- Dữ liệu đo lường phát thải carbon
- Chứng chỉ liên quan đến truy xuất nguồn gốc, sản xuất sạch
Đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa, mặc dù không chịu tác động trực tiếp từ luật, nhưng sẽ bị gián tiếp ảnh hưởng khi nằm trong chuỗi cung ứng của đối tác lớn. Do đó, việc chuẩn bị chủ động là điều tất yếu nếu doanh nghiệp muốn tiếp tục tham gia thị trường xuất khẩu.
Mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp Việt còn rất thấp
Một khảo sát thực hiện trên hơn 2.700 doanh nghiệp Việt Nam cho thấy:
- 64% chưa có bất kỳ hành động chuẩn bị nào về chuyển đổi xanh
- Chỉ 5,5% doanh nghiệp thực hiện hành động cắt giảm phát thải khí nhà kính
- Gần 17,4% vẫn cho rằng việc chuyển đổi xanh là không cần thiết
Đây là tín hiệu đáng lo ngại bởi khi các quy định chuyển sang giai đoạn bắt buộc sau thời gian chuyển tiếp, doanh nghiệp sẽ rơi vào tình trạng bị động, không đủ năng lực đáp ứng và mất đi cơ hội cạnh tranh.
Một số mô hình chuyển đổi xanh tại Việt Nam đáng chú ý
Mặc dù phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa sẵn sàng, một số mô hình tiêu biểu đã và đang được triển khai tại Việt Nam:
- Mô hình cà phê phát thải thấp: Được thực hiện bởi các nhà mua hàng lớn quốc tế tại khu vực Tây Nguyên.
- Mô hình lúa gạo phát thải thấp: Gắn với Đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” ở Đồng bằng sông Cửu Long.
- Mô hình khu công nghiệp sinh thái, công trình xanh, cảng xanh: Thúc đẩy tái chế, tuần hoàn, sử dụng năng lượng tái tạo.
Những mô hình này không chỉ giúp sản phẩm Việt đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế mà còn nâng cao giá trị thương hiệu trên thị trường toàn cầu.
Giải pháp nào cho doanh nghiệp Việt?
Để tham gia hiệu quả vào “cuộc chơi xanh”, doanh nghiệp Việt cần triển khai đồng bộ các giải pháp:
- Nắm vững thông tin và quy định pháp lý trong nước và quốc tế: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất để không bị bất ngờ trước các thay đổi.
- Xây dựng chiến lược ESG tổng thể: Thay vì các hành động rời rạc, doanh nghiệp cần có lộ trình và mục tiêu cụ thể trong quản trị môi trường – xã hội – nhân sự.
- Tận dụng sự hỗ trợ từ các nhà mua hàng quốc tế: Nhiều đối tác sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp trong chuỗi cung ứng cùng triển khai ESG để đảm bảo toàn bộ chuỗi có khả năng tuân thủ.
- Tiếp cận nguồn vốn xanh trung và dài hạn: Đầu tư chuyển đổi cần nguồn tài chính ổn định, không thể chỉ dựa vào dòng tiền ngắn hạn của doanh nghiệp.
- Đào tạo đội ngũ chuyên môn ESG: Xây dựng nguồn nhân lực có khả năng đo lường phát thải, lập báo cáo, triển khai hành động.
- Thay đổi tư duy từ bị động sang chủ động: Không chờ thị trường ép buộc mà tự nhìn ra cơ hội cạnh tranh từ xu thế toàn cầu hóa xanh.
Cần hoàn thiện hành lang pháp lý và hạ tầng hỗ trợ
Để doanh nghiệp Việt có thể thực hiện được chiến lược xanh hoá, cần có sự hỗ trợ từ phía nhà nước và hệ sinh thái tài chính:
- Hoàn thiện các khung pháp lý về phân loại xanh, tín dụng xanh, thị trường carbon
- Rà soát, tránh chồng chéo các quy định hiện hành
- Xây dựng hệ thống dữ liệu quốc gia về ESG để hỗ trợ doanh nghiệp truy cập và báo cáo
Chỉ khi có một môi trường pháp lý ổn định và thông suốt, doanh nghiệp mới mạnh dạn đầu tư và chuyển đổi bền vững.
Tiêu chuẩn xanh cho doanh nghiệp – Cơ hội đang đi kèm thách thức lớn
Tiêu chuẩn xanh không còn là trào lưu hay lựa chọn, mà là điều kiện sống còn để doanh nghiệp duy trì thị trường xuất khẩu và tồn tại trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Cuộc chơi mới đòi hỏi tư duy mới, chiến lược mới và sự chuẩn bị nghiêm túc.
Nếu doanh nghiệp biết chủ động tiếp cận, đầu tư bài bản, tận dụng cơ hội hợp tác từ các đối tác quốc tế và khai thác chính sách hỗ trợ đúng lúc, thì thách thức có thể trở thành động lực để chuyển mình và phát triển bền vững trong thời đại ESG.
